Oorlog is een spel zonder winnaars

In plaats van te vluchten, probeert Irka samen met haar man en haar broer hun gebombardeerde huis herop te bouwen. De spanning bereikt een hoogtepunt wanneer een passagiersvlucht van Malaysia Airlines door pro-Russische troepen uit de lucht wordt gehaald.

'Klondike' is een brandend actuele film over het ontstaan van de oorlog tussen Rusland en Oekraïne. Fictie en realiteit kruisen elkaar bij het neerstorten van vlucht 17 van Malaysia Airlines, één van de zwartste dagen uit de luchtvaartgeschiedenis.

Regie  Maryna Er Gorbach
Met  Oksana Cherkashyna, Sergey Shadrin, Oleg Shcherbina, Oleg Shevchuk
Land  Oekraïne
Jaar  2022
Taal  Oekraïens, Russisch, Turks,Nederlands
Ondertiteling  Nederlands, Frans
Duur  100 minuten

★★★½ Le Vif

★★★★ Le Soir

★★★★ De Morgen

★★★ Knack

★★★½ Humo

Tickets

release: 10.05

•  
• GENT SPHINX CINEMA 🎫
• CHARLEROI QUAI10 🎫
• BRUGGE CINEMA LUMIERE 🎫
• LEUVEN CINEMA ZED 🎫
• HASSELT CINEMA ZED 🎫
• KORTRIJK BUDA 🎫
• AALST NETWERK AALST 🎫
• PUURS-SINT-AMANDS CC BINDER 🎫
• ANTWERPEN DE CINEMA 🎫
• LUXEMBURG CINÉ UTOPIA 🎫
• ATH CINEMA L'ECRAN 🎫

Een gesprek met acteur Oksana Cherkashyna

door Ans Van Gasse

interview

Oktober, 2022. Tijdens het Gentse Filmfestival ploeter ik met mijn fiets door een kille stortregen, om nadien even luchtig te verpozen met een perfecte cappuccino in het glamoureuze Yalo-hotel. Ik wacht er op Oksana Cherkashyna, de actrice die in Maryna El Gorbach’s film ‘Klondike’ een formidabele vertolking neerzet. Ze speelt er een vrouw, aanstaande moeder, die vast zit tussen twee mannen en honderd brokstukken. Terwijl hier de internationale filmscene in Gent van luxe voorzien wordt in dit hippe hotel, besef ik dat ook op deze regenachtige dag wel ergens in Oekraïne een bom zal zijn gedropt. 

Wanneer ik het interviewkamertje binnenwandel, is Oksana hartelijk maar afgeleid. Haar GSM ligt binnen handbereik. Het is een ziekte, benoemt ze later in het gesprek, die drang om hoogte te houden van de horror in het thuisland.

Hoe voelt het om op een Belgisch filmfestival te zijn?

Oksana: Het is een prachtige verwezenlijking voor de Oekraïense cultuur dat we hier nog altijd mogen staan. Dat we nog altijd kunst kunnen maken, en daar nog altijd mee naar buiten kunnen komen, stemt me erg gelukkig en trots.

‘Klondike’ gaat over het conflict in Oekraïne, meer bepaald de start in 2014. Voor Belgische kijkers wordt de link natuurlijk snel gelegd met vandaag.

Ik ben inderdaad erg verbaasd om hier zoveel mensen tegen te komen die erg goed op de hoogte zijn van huidige gebeurtenissen. Sommigen weten zelfs specifieke data. Daarom is het wel net interessant dat de film eigenlijk gaat over het begin van de oorlog, want acht jaar geleden sprak niemand in Europa hierover. Nu, na de invasie in februari, is dat anders. Voor ons is de oorlog al bezig sinds 2014 en dit is eigenlijk gewoon een uitbreiding die jammer genoeg gigantische gevolgen heeft. Het is denk ik interessant voor jullie om te zien hoe dit begon en hoe het op dat moment was om de situatie beter in te schatten. Om te beseffen hoe de wapens tot dicht bij je thuis kunnen komen.

“We hebben kunst nodig om afstand te krijgen van traumatische situaties”

Is de film ook een manier om mensen meer te leren over de geschiedenis van de oorlog? Ik moet zelf jammer genoeg toegeven dat ik na 2014 inderdaad deels vergat hoe het conflict net zat, waardoor de invasie me erg shockeerde. 

Ik denk niet dat deze film haar publiek iets aanleert. Kunst is geen onderwijs. Wat deze film wel doet, is een perspectief geven op een wereld die anti-oorlog is. François Truffaut zei nochtans dat je dat niet kan doen, een anti-oorlogfilm maken. Door de camera op dat geweld te zetten, ga je het automatisch verheerlijken. Maar in deze film zit geen oorlog: er zijn geen feiten, geen soldaten, geen heldhaftige gevechten. Je ziet wél hoe de relaties tussen mensen radicaal kunnen veranderen door oorlog.

In het begin stelde ik mezelf bloot aan de beeldtaal van de oorlog. Overal op social media zag ik beelden. Het was een vorm van terreur. Na een tijd stopte ik daarom met kijken. Je geest wordt geblokkeerd door al die beelden die om je heen zwermen. Hoe kan je daarnaar kijken en niet gek worden? In die periode heb ik gereflecteerd over mijn rol als kunstenaar. Het is onze verantwoordelijkheid om afstand te creëren van dat soort situaties, om opnieuw connectie te maken met emoties. Wanneer je het nieuws ziet, ben je in shock, en in shock kan je het leven maar moeilijk aan. Kunst biedt een interessante modus om deze tragische gebeurtenissen door te komen. Dat is natuurlijk een proces dat tijd vraagt, maar het helpt om na het trauma ook te leren vertellen.

Je personage is een moeder die haar kind wil laten geboren worden. Dat is een erg vrouwelijk perspectief.

Absoluut, maar daarbij maak ik graag de kanttekening dat Irka niet neerget wordt als sterke, heldhaftige vrouw. Er is geen binaire spanning tussen een sterke vrouw en haar niet-assertieve man, er is geen genderconflict. Irka, mijn heldin, is helemaal gek, maar dat is zo bij elk charismatisch personage. Ze leeft onder constante dreiging maar blijft obsessief loyaal aan haar eigen levensritme. Maryna (de regisseur) en ik vonden het ook erg belangrijk dat daar echt ritme in zat. Vaak wordt zo’n manier van leven als onderdrukkend gezien voor vrouwen - soms is dat natuurlijk zo. Maar we zijn erin geslaagd om het op een andere manier neer te zetten. Irka bedenkt haar eigen logica, als antwoord op de oorlog. Een logica die gebaseerd is op zorg en tederheid. Het komt gek over, maar dat vertelt ons ook iets over onze wereld. In wat voor wereld leven we als zorg en tederheid gek worden genoemd? Deze wereld zou zoveel mooier zijn als er meer zorgende vrouwen in politieke posities zaten. Natuurlijk is dat erg utopisch, maar toch vind ik het behoorlijk badass van Irka.

Niemand kan de logica van oorlog écht accepteren, toch? Zelf ben ik van Harvik, een plek die jammer genoeg aan Rusland grenst. Ik herinner me de nacht van de annexatie van de Krim nog. Ik kon niet geloven hoe dit kon gebeuren in mijn leven. Daarom begrijp ik ook wat de familie in deze film doormaakt. Het is ook mooi dat het perspectief van de man, Tolik, anders is. Hij lijkt misschien pro-Russisch, maar deze man weet gewoon niet wat te doen. Hij voelt zich volledig verloren in een situatie die toch niet te controleren valt. Op die manier blijft ‘Klondike’ ook weg van een specifieke politieke positie. Het gaat meer over communicatie en spanning in een familie, wanneer de wereld op instorten staat.

“Tragisch genoeg geloofde ik toen we hem maakten nog dat het voorbij zou zijn bij de première.”

We vonden de relaties tussen de personages dan ook enorm belangrijk. Maryna had een erg fijne manier van werken, waarbij we ook vaak scènes repeteerden die niet in de film gingen voorkomen. De eerste ontmoeting tussen Irka en Tolik, hun ruzies, hun leven samen,… Toen ik op set kwam, zat het personage dus al in me. Eén van die scènes was een discussie over de bevalling, voordat de Russen binnenvallen. De man wilde naar een goed ziekenhuis in de grote stad, en zij wilde naar een specifiek ziekenhuisje dichtbij huis waar ze zelf geboren was. Die claustrofobische keuze doet me erg denken aan een soort syndroom dat ik zie bij mensen in Oekraïne. Veel mensen, zelfs met kinderen, weigeren namelijk evacuatie. Het is te belangrijk voor hen om geen millimeter territorium af te geven.

Is er schoonheid in blijven?

Elke keuze is oké. Er is geen juiste beslissing. Op dit moment worden veel mensen gestigmatiseerd om hun beslissingen, en dat is ook verschrikkelijk. Als iemand zich beter voelt thuis, hoe gevaarlijk ook, dan is dat zo. Deze film geeft ons wel een blik op dat ‘syndroom’, zoals ik het heb genoemd, die er de poëzie van inziet. Zelf zou ik meteen vluchten of evacueren, maar ik zie wel hoe het gaat over je lotsbestemming en waardigheid. Het is bijvoorbeeld voor veel mensen belangrijk dat, als de Russen ergens aankomen, er nog altijd erg veel Oekraïeners zijn die hen kunnen overdonderen. 

Sommige journalisten noemden deze film profetisch. Tragisch genoeg geloofde ik toen we hem maakten nog dat het voorbij zou zijn bij de première. Jammer genoeg liep het anders, maar ik heb nog steeds hoop.

Het tedere verzet van ‘Klondike’

door Ans Van Gasse

essay

In ‘Klondike’ vertelt regisseur Maryna El Gorbach hoe één vrouw met een bolle buik de inval van Russische militairen haar leven niet laat verstoren. Het is een even tedere als absurde aanklacht tegen de (on-)logica van oorlog.

Leven in een beeldenterreur

Hoewel een blik op de filmposter al snel doet denken dat ‘Klondike’ gaat over het huidige conflict in Oekraïne, speelt de actie zich af tijdens die vorige invasie. 2014. Of was u die al vergeten? ‘Klondike’ is een akelige herinnering dat de huidige ontsporing al jaren in de pijplijn zat. Nadat Oekraïne zich in 1991 losscheurde van Rusland is de regio altijd het doelwit geweest van Russische grootheidswaanzin. Het conflict mondde uiteindelijk uit in een annexatie van de Krim, een regio waar veel Russische aanwezigheid was. Pro-Russische separatisten in de Donbas-regio riepen al snel de onafhankelijkheid uit en voeren sindsdien een onophoudelijke strijd tegen het Oekraïense leger, met talloze doden als gevolg. Het is dat conflict dat is blijven uitbreiden tot de inval van Rusland in februari 2022. 

Als Belg in een veilige omgeving klonk de inval van 2022 erg plots. Het conflict was in mijn hoofd gaan slapen tussen 2014 en 2022. Zoals Susan Sontag al stelde in haar boek On Photography, heeft het binnenkrijgen van nieuwsbeelden dan ook vaak iets verlammend. Eerder dan interageren met de beelden, verdwijnen ze naar de achtergrond. Gruwel wordt gewoonte. Kunst kan daarentegen weet de nodige afstand tot de situatie creëren.

Close-up van een afstand

Die afstand creëert ‘Klondike’ door juist radicaal in te zoomen op de microkosmos van een familie in nood. Hoofdpersonage Irka (formidabel gespeeld door Oksana Cherkashyna) woont samen met haar man Tolik in een klein dorpje in Oekraïne, dat bij de start van de film wordt gebombardeerd. Het uitgelezen moment om te vertrekken. Maar Irka weigert. Ze is zwanger en wil het kind in haar buik koste wat kost ter wereld brengen in een opgelapt huis, oorlog of niet. In een claustrofobisch aanvoelende vertelling doorkruist ‘Klondike’ het Oekraïense conflict alsof het een close-up is van de situatie. Eén gezin, één vrouw, één plek die spreekt voor alle conflicten in de wereld. Een slimme strategie, want hoe vertel je over oorlog zonder jezelf te verliezen in de logica van winnen en verliezen? Kan een film de oorlog aan de kaak stellen? 

Nouvelle Vague auteur François Truffaut waarschuwde al dat elke oorlogsfilm uiteindelijk gedoemd is om pro-oorlog te zijn. Door het tonen van oorlogsbeelden op een esthetische manier zou vooral het heroïsche ervan afspatten. En door de logica van generaals en tactische zetten te verbeelden, vergeet men de absurditeit van een oorlogssituatie.

Geen juiste keuze 

Het eerste dat je leert op de filmschool is dat elke film een conflict nodig heeft, groot of klein. Want zonder conflict valt er niets te beleven. Geen wonder dat oorlog - het oerconflict bij uitstek - inderdaad dreigt te worden verheerlijkt in cinema. ‘Klondike’ slaagt er toch in om het idee van oorlog juist uit te kleden en oprecht in vraag te stellen. Irka en Tolik zijn namelijk niet bezig met het conflict om hen heen, zelfs niet met hun tegengestelde opvattingen over vluchten of blijven. Ze zijn vooral bekommerd om hun eigen bestaan als gezin in chaos. 

In de film wordt de individuele keuze van een persoon in een oorlogsgebied gethematiseerd. Want should I stay or should I go? Er is geen enkel juist antwoord. Je kan ter plekke blijven om het territorium te bewaken, maar je kan ook vluchten om je innerlijke huis heel te houden. Het conflict is er één zonder verzadigende oplossing. Er is geen aha-moment om aan vast te klampen, enkel terreur. 

Een moederlijke blik

Irka is geen stereotiep sterke vrouw, geen girlboss die de oorlog te baas kan, maar wel minstens zo daadkrachtig. Het personage slaagt erin om méér te vertellen dan een puur overlevingsverhaal. Irka is de vleesgeworden gedachte dat een andere toekomst altijd mogelijk is. Het personage hunkert naar een radicaal oorlogseinde, en is ervan overtuigd dat dat geen onmogelijke fantasie zou mogen zijn. Die blik is bijna per definitie moederlijk van aard. Het kind in Irka’s buik zal hoe dan ook op de wereld komen, in welke wereld dan ook. Het is dan maar zaak om die wereld vorm te durven geven zoals het een moeder dat belieft.

Irka is een personage dat met een doorgedreven obsessie loyaal is aan het leven waar ze van houdt. Ze weet wanneer het tijd is om de koeien te melken, wanneer ze de stallen moet openen, wanneer de zon juist staat of het water te laag. Het is haar keuze om de cyclus waar ze mee vertrouwd is, verder te zetten voor haar kind. In de praktijk betekent dat jammer genoeg ook een bestaan tussen bommen en drones, en dat is even hoopvol als absurd. De kracht van dit personage zit in haar tederheid. In de onwil om mee te gaan in de logica van een oorlog zit een vorm van teder verzet die gereserveerd lijkt voor de blik van een moeder. Altijd op oneindig, op het leven binnenin dat ver na het eigen leven zal voortduren.

MO* x MOOOV

dossier

MO* en MOOOV slaan de handen in mekaar. Samen zorgen we voor meer diepgang bij vertoningen van MOOOV filmdistributie. Ontdek de verschillende dossiers hieronder.

De humanitaire corridor naar Oekraïne

De Oekraïense regio aan de grens met Roemenië, Hongarije en Slovakije is de veiligste van het land. Daarom passeren er veel Oekraïners uit getroffen gebieden. Tegelijkertijd is de regio de belangrijkste hub voor humanitaire hulpverlening aan de rest van het land. MO* gaat op zoek naar interessante verhalen en initiatieven, die getuigen van de eigen veerkracht van de Oekraïense samenleving en van de solidariteit in de buurlanden. Lees verder.

Op de Oekraïense frontlijn

Rusland is Oekraïne binnengevallen. In 2016 trok MO* naar de toenmalige frontlijn van de geopolitieke aardverschuiving: tussen het oosten, afgescheiden door pro-Russische separatisten, en de rest van het land dat een westerse koers voer. Onderhandelingen zitten al jaren muurvast.

Ontdek in dit dossier de noodzakelijke achtergrond bij de actualiteit. Ontmoet pro-Russische separatisten, Franse strijders, Georgische ‘helpers’, Oekraïense nationalisten, en vooral: de gewone burgers van wie de levens vermalen werden door oorlog. Lees verder.

In cinema's: 10 mei 2023. Een film van Maryna Er Gorbach geproduceerd door Maryna Er Gorbach, Mehmet Bahadir Er, Sviatoslav Bulakovskyi en Lav Bulakovskyi. Met Oksana Cherkashyna, Sergiy Shadrin, Oleg Scherbina, Oleg Shevchuk, Arthur Aramyan, Evgenij Efremov en Tiana Symon. Muziek door Zviad Mgebry.

mooov.be/filmdistributie