True Mothers: Een oefening in geduld en gemis

In Naomi Kawase’s True Mothers raken de levens van twee vrouwen intens met elkaar verbonden: ze zijn moeder van hetzelfde kind. De ene is de biologische moeder; de andere de adoptiemoeder. Empathisch schetst The Mourning Forest-regisseur Kawase hun verhaal, zonder te oordelen. Beide vrouwen krijgen evenveel tijd, en tonen evenveel geduld. Hun wachten en missen is niet alleen zichtbaar, maar zelfs tastbaar.

Satoko (Hiromi Nagasaku) en Hikari (Aju Makita) zijn initieel twee totaal vreemden voor elkaar. De eerste is gelukkig getrouwd, maar raakt maar niet zwanger, ondanks haar brandende kinderwens. De tweede, de veertienjarige Hikari, is zwanger van haar high school boyfriend, die haar meteen na de niet zo blijde boodschap in de steek laat. Beide vrouwen worden moeders, moeders van hetzelfde kind. Beiden zijn, zoals de Engelstalige titel verduidelijkt, ‘true mothers’. (‘Morning Comes’ is overigens de meer letterlijke vertaling van de Japanse filmtitel)

Gedwongen door haar weinig begripvolle familie staat Hikari haar pas geboren zoontje af ter adoptie. Waar haar zwijgzame gemis en droefenis start, begint het prille gezinsgeluk van Satoko en haar man. Na jaren vol medische onderzoeken, vruchtbaarheidsplannen en de ene ontgoocheling na de andere, vult de pasgeboren Asoto de leegte in hun armen, hun hart en in de extra slaapkamer van hun appartement. Wanneer, jaren later, een jonge vrouw zich aandient als de biologische moeder van hun zoon, komt de familiale idylle onder druk te staan.

Het alsmaar durende wachten

Vol empathie en fijngevoeligheid verfilmt Naomi Kawase (° 1969) de gelijknamige roman van de Japanse Mizuki Tsujimura. Ze kiest geen partij en veroordeelt noch de biologische moeder die haar kind afstond en terug wil, noch de adoptiemoeder die angstig twijfelt aan de integriteit van de vreemde vrouw die plots voor haar deur staat. Ze brengt beide moeders even oprecht in beeld. Ze geeft hen evenveel tijd.

True Mothers is immers een film die het verstrijken van de tijd visualiseert en tastbaar maakt. In meer dan twee uur ontvouwen de moeders zich voor Kawase’s camera. De flashbacks naar Hikari’s jeugdliefde en Satoko’s moeizame proces om zwanger te worden zijn breed uitgesponnen, maar dragen juist door hun lengte bij aan de diepgaande karakterisering van beide vrouwen. Elk beeld biedt een nieuwe blik op hun verlangens en twijfels.

Het verstrijken van de tijd

Kawase geeft de kijker uitgebreid de tijd om haar personages te leren kennen, maar bespeelt die tijd ook op een intelligente en inherent filmische manier. Cinema is immers een intrinsiek temporeel medium dat de tijd kan stilzetten, verzwaren en bespelen. De talloze op het eerste gezicht betekenisloze insert-beelden – shots van, bijvoorbeeld, vliegende vogels, ruisende bladeren en golvende kustlijnen – zijn meer dan een plaatsbepaling of een sfeerschepping. Ze zetten de tijd even stil en pauzeren het narratief.

Het zijn beelden die wachten, die de tijd laten verstrijken, vol geduld en zonder zich te haasten. Ze visualiseren het alsmaar durende wachten van de moeders. Satoko en haar man wachten tergend lang op de dag dat hun kinderwens vervuld wordt. Hikari wacht twaalf maanden op het kind in haar buik. Na de bevalling wordt haar geduld niet beloond, want ze blijft alleen achter, zonder kind. Een nieuwe vorm van wachten begint: wachten op de dag dat ze haar zoon terug zal zien. True Mothers wordt zo een oefening in geduld. Geduldig kijken we naar de hoofdpersonages die even geduldig wachten. Ze krijgen alle tijd.

Transparant en sfeervol

Voor het bredere publiek werd de Japanse regisseuse bekend met Suzaku (1997), waarvoor ze de Caméra d’Or ontving. En ook True Mothers behoorde in 2020 tot de officiële selectie van het door covid-19 geannuleerde Filmfestival van Cannes. Als sinds de start van haar carrière is cinematografie voor Kawase even belangrijk als het narratief. Vaak neemt ze die zelf geheel of gedeeltelijk voor haar rekening. True Mothers draagt duidelijk de stempel van die persoonlijke beeldvorming. Kawase’s beelden, die doen denken aan collega en landgenoot Hirokazu Kore-Eda, zijn licht en helder, transparant en sfeervol.

De meeste scènes spelen zich buiten af, of in een binnenruimte met grote ramen, waardoor het zonlicht rijkelijk kan binnenstromen. De belichting is tastbaar en vult de ruimte. De esthetische vormgeving van de scènes sluit steeds nauw aan bij de intensiteit van de gebeurtenissen. Wanneer Satoka en haar man hun pasgeboren zoon voor het eerst in hun armen sluiten, geeft het door de ramen binnenvallende licht het moment een wit-heldere, zaligmakende toon. Het beeld wordt emblematisch: moeder-met-kind en vader in de voorgrond, tegen een witte achtergrond.

Lucht en licht

In twee woorden samengevat is Kawase’s cinematografie er een van lucht en licht. Het beeld van een naar de lucht kijkende vrouw is een van de visuele motieven in True Mothers. Meer dan eens zweeft er een roofvogel door de lucht, die zonder veel moeite blijft vliegen. Bevat het dier een symbolische betekenis, of zijn dit slechts momenten van contemplatie, van visuele en psychologische rust? Kawase respecteert de ambiguïteit van het beeldende vertellen. Ze erkent de kijker in haar vrijheid. 

Ook wanneer de blauwe lucht niet expliciet het object van aanschouwing is, blijft ze opvallend aanwezig in de achtergrond. Haar bij moment bijgekleurde blauwheid versterkt of bepaalt de tonaliteit. Deze esthetische keuze, de aandacht voor lucht en licht, staat immers niet los van het narratief. Kawase creëert een wisselwerking: de zorgvuldige aandacht voor lucht en licht verlucht en verlicht het bij momenten tragische verhaal.

Menselijkheid en empathie

Niet alleen de esthetische vormgeving, maar ook het narratief bevat, metaforisch gesteld, lucht en licht: True Mothers is niet alleen een verhaal over gemis, afscheid en eenzaamheid. Kawasa’s verfilming van de originele roman is tegelijkertijd luchtig en verlichtend. Tijdens Hikari’s verblijf in een opvangtehuis voor jonge moeders die hun kind ter adoptie willen afstaan, vindt ze rust en vriendschap bij de andere meisjes, die hetzelfde doormaakten en haar gevoelens begrijpen. “Je lacht!” roept een van hen verwonderd, wanneer Hikari na lange tijd even glimlacht. Al is het maar voor even, dit soort momenten maken het soms zware verhaal luchtiger.

Met veel nuance legt Naomi Kawase dat verhaal vast. Haar oeuvre wordt vaak gelabeld als feministisch, humanistisch, impliciet-politiek, liberaal of anti-conservatief. Deze film verbinden met een (of meerdere) van deze theoretisch beladen termen, zou echter een reductie betekenen van de nuances in het verhaal en de filmstijl. True Mothers is immers, bovenal, een film over menselijkheid en empathie. Over tijd nemen en tijd geven, over geduld met jezelf en de ander.

 overzicht  filmpagina