Honeyland: Leven door/voor de natuur

 Achter hippe termen als winkelhieren, idealen van biologische landbouw en stil protest tegen kapitalisme schuilt een meer prozaïsche realiteit. De realiteit van Honeyland, een Macedonische documentaire van Tamara Kotevska en Ljubomir Stefanov. Het regisseursduo toont er hoe de authentieke bijenteelt van imker Hatidze geen stap terug in de tijd vormt maar juist toekomstgericht is.

Drie jaar lang trokken documentairemakers Kotevska en Stefanov door de Noord-Macedonische bergen op zoek naar de juiste footage. Honeyland, een sterk visuele documentaire over het imkersleven van Hatidze, is het resultaat van die speurtocht. Samen met haar half-blinde en verlamde moeder woont Hatizde als enige in wat waarschijnlijk ooit een bloeiend bergdorp was. Liefdevol verzorgt ze een moeder die naar eigen zeggen “niet van plan is om dood te gaan.” 

Het geld dat Hatidze verdient door haar honing te verkopen op de markt in een ver verwijderde stad volstaat net voor hun levensonderhoud. Toch kiest ze niet voor de makkelijkste weg, de honing zo efficiënt mogelijk kweken en zo duur mogelijk verkopen. Met haar respectvolle benadering van de natuur en het ecosysteem van de lokale bijen maakt ze het zichzelf extra lastig. Hatidze geeft immers steeds de helft van de geproduceerde honing terug aan de bijen, enkel de andere helft neemt ze mee. Dat is voor haar geen geste van liefdadigheid maar een consequente werkethos. Sterker nog, een levensvisie.

Een nieuwkomer met andere ideeën

Plots strijkt er echter een familie neer die niet alleen Hatidze’s leven maar ook het bestaan van haar bijenkolonies door elkaar schudt. Hussein, die samen met zijn vrouw en zeven kinderen in het aanpalende leegstaande huis gaat wonen, houdt er immers een andere ethiek en visie op na. Wanneer hij brood ziet in een eigen bijenkolonie slaat Hussein de goede raad van zijn ervaren buurvrouw in de wind. Hij volgt economische wetten en niet die van de natuur, kijkt naar zijn portefeuille en niet naar zijn gevoelens. Daar waar Hatidze haar bijen verzorgt alsof ze haar kinderen zijn ziet Hussein enkel een manier om zijn kinderen (“elk jaar een kind” zegt hij trots) te voeden. Voor hem zijn bijen een middel en geen doel op zich, een manier om te overleven en geen ideaal om voor te leven.

Het contrast is aandoenlijk. In het ene huis zorgen de bijen voor permanente vreugde, in het andere veroorzaken ze tranen en ruzie. De aloude tegenstelling tussen natuur en cultuur loert hier om de hoek. Welk menselijk ingrijpen is toegestaan? Primeren persoonlijk welzijn en kapitaal op ecologische rust en harmonie of zorgt enkel de omgekeerde beweging voor duurzame vooruitgang ? Daar waar Hussein werkt met ‘moderne’ bijenkasten en omlijste honinggraten zet Hatidze de authentieke traditie van met riet en klei geconstrueerde ‘bisschopsmutsen’ verder. Ze zingt voor haar bijen, terwijl Hussein erop roept en vloekt. Voor hem is ‘de opbrengst’ nooit genoeg. In tegenstelling tot Hatidze verkoopt hij de honing niet per bokaal op de markt maar in één keer, in bulk, aan een groothandelaar die langskomt. De verstikkende drang naar winst maakt hem blind voor de bevrijdende vreugde van de natuur en haar rust. 

Een ideaal in beeld

Kotevska en Stefanov schotelen de kijker geen utopie voor maar een ideaal. Dat van de eenheid tussen mens en natuur. Daarnaast introduceert Honeyland een tweede, misschien nog nobeler, ideaal via een les in mens-zijn en naastenliefde. Niet op een eng-christelijke, maar op een universele, humanistische manier. Zoals de bijen zorgen voor hun koningin, zorgt Hatidze tegelijkertijd voor haar zieke moeder én voor haar bijenkolonie. Voor de natuur zorgen is een manier om voor elkaar te leren zorgen. De onvoorwaardelijkheid van respect en liefde voor het natuurschoon balsemen haar hart. Ze verzachten haar sterke maar stugge karakter. De imker heeft geleerd lief te hebben en te delen, zonder daar iets voor in de plaats te vragen. Zoals ze de bijen ‘hun’ deel van de honing liet. Hatidze toont zich sterk in haar zachtheid en standvastig in haar zorg.

Honeyland maakt het alledaagse episch en het vertrouwde spectaculair. Kotevska en Stefanov brengen Hatidze’s routineuze leven respectvol en met oog voor detail in beeld. Uitgestrekte berglandschappen wisselen af met close-ups van Hatidze’s verrimpelde gezicht. De ene keer baadt ze in de zon. Dan lijkt Honeyland niet alleen een ode aan de natuur maar ook aan het golden hour dat hier de authenticiteit van het plattelandsleven belicht. Op een ander moment zien we, binnen de muren van haar stenen huis, Hatidze’s gezicht in clair-obscur. Sterk werk van cinematograaf Fejmi Daut.

De hand van de filmmaker

De visuele stilering maakt duidelijk dat de authenticiteit die Honeyland uitstraalt zowel oorspronkelijk als geconstrueerd, tegelijk eerlijk en bedrieglijk is. “Elke film is fictie” wist de Nederlandse filmregisseur Johan van de Keuken en dat wordt hier geïllustreerd. Zelfs in een documentaire blijft de hand van de kunstenaar aanwezig. Zichtbaar in de keuze van het onderwerp, de camerahoek, de lens. Kotevska en Stefanov trokken drie jaar lang rond en knipten een deeltje uit de werkelijkheid. Ze plukten, om het met Luceberts poëzie te zeggen, een broodkruimel van de rok van het universum. De werkelijkheid die het regisseursduo afbeeldt mag dan wel een geësthetiseerde werkelijkheid zijn, ze wordt er niet minder waardevol door.

Honeyland toont hoe esthetica en ethica niet los van elkaar staan en idealiter hand in hand kunnen gaan. De schoonheid van de natuur en de bijenteelt versterken Haditze’s respect en onvoorwaardelijke liefde voor de mensen om haar heen. De schoonheid van de documentaire doet haast hetzelfde met de kijker. Tijdens een immersieve kijkervaring, met permanent bijengezoem en een goudgele sluier van licht, wordt een ideaal dat tegelijkertijd vervlogen lijkt en hip oogt plots haalbaar. Het wederzijds respect tussen mens en natuur geïncarneerd in Haditze groeit uit tot een streefdoel voor ons allen. 

 overzicht  filmpagina